PKB per capita jako % USA, zmienne PPP
Zniszczenia po pierwszej wojnie światowej w Polsce były porównywalne do tych po drugiej. Rewolucja w Rosji, wojna handlowa z Niemcami i protekcjonizm lat 1930-tych odcięły gospodarki trzech dawnych zaborów od tradycyjnych rynków zbytu. Polacy stanęli przed trudnym wyzwaniem połączenia kraju przy problemach wewnętrznych i nieprzyjaznej sytuacji międzynarodowej. Pomimo tych przeciwności, początkowa otwartość na kapitał zagraniczny, reformy państwa i boom gospodarczy na świecie pozwoliły przywrócić przedwojenny poziom produkcji. Jednak wkrótce na świecie wybuchł Wielki Kryzys gospodarczy, pogłębiony w Polsce przez błędną odpowiedź polityki gospodarczej, w efekcie czego Polska zaczęła tracić dystans do Stanach Zjednoczonych, pomimo że one same pogrążone były w kryzysie. W drugiej połowie lat 1930-tych zdecydowano się na politykę kapitalizmu państwowego, która przejściowo napędziła wzrost gospodarczy, chociaż prawdopodobnie zakończyłaby się porażką wraz z ujawnieniem planowanych przez urzędników i wojskowych błędnych inwestycji, gdyby nie przerwała jej II wojna światowa. Przez całe dwudziestolecie międzywojenne Polska nie przekroczyła poziomu PKB per capita sprzed I wojny światowej.
Przeczytaj na ten temat w zewnętrznym materiale (Koryś, 2018)
Polityka gospodarcza PRL była do pewnego stopnia kontynuacją państwowego kapitalizmu późnych lat 1930-tych II RP, a później nacjonalizacji i wywłaszczeń niemieckiej okupacji z okresu wojny. Po wojnie widziano rozwiązanie w strategicznym planowaniu rozwoju przez urzędników, w które zaangażowani byli niektórzy przedwojenni politycy i ekonomiści jak Eugeniusz Kwiatkowski. Jednak już pod koniec lat 1940-tych władze na wzór ZSRR rozpoczęły kolektywizację rolnictwa, kontrolę cen i nacjonalizację tych większych przedsiębiorstw, które nie zostały jeszcze znacjonalizowane w trakcie wojny. Gospodarka ery stalinizmu osiągnęła wysoką stopę wzrostu dzięki narzuceniu bardzo wysokiej stopy inwestycji i wymuszeniu przechodzenia pracowników z rolnictwa do przemysłu oraz transferom finansowym i technologicznym z ZSRR. Skupienie na inwestycjach w przemysł ciężki w bardzo niewielkim stopniu przekładało się na wzrost poziomu życia, a inwestycje planowane przez urzędników odznaczały się niską efektywnością. Ok. 1950 roku przywrócono przedwojenny poziom produkcji, chociaż jedynie dzięki przyłączeniu poniemieckich ziem zachodnich, które były znacznie silniej uprzemysłowione.
Przeczytaj na ten temat w zewnętrznym materiale (Koryś, 2018)
W latach 1970-tych PRL i inne gospodarki bloku wschodniego osiągnęły barierę rozwoju – model gospodarczy oparty na przenoszeniu pracowników z tradycyjnych sektorów, głównie rolnictwa, do przemysłu ciężkiego i na wysokich inwestycjach kosztem konsumpcji się wyczerpał. Edward Gierek podjął próbę przestawienia modelu rozwoju z ekstensywnego, opartego o wzrost nakładów, na intensywny, oparty o wzrost wydajności. Jednak import zachodnich technologii i wzrost wydatków, finansowane kredytami, nie przyniosły oczekiwanych efektów. Podobnie jak wcześniej, po początkowym wzroście zaczęła się ujawniać nieefektywność państwowych inwestycji, które nie były w stanie pociągnąć wzrostu w długim okresie. Pozostały po nich za to długi, które Polska spłacała jeszcze przez wiele następnych lat. Jednocześnie pogorszyły się warunki handlowe z zagranicą, które na początku dekady były wyjątkowo korzystne dla PRL. Pod koniec lat '70 gospodarka popadła w recesję. Narastające kwoty zapadających długów na początku lat '80 przekroczyły możliwości spłaty PRL. Dodatkowo wprowadzając stan wojenny PRL skazał się na izolację. Stagnacja gospodarcza trwała aż do transformacji systemowej.
Przeczytaj na ten temat w zewnętrznym materiale (Koryś, 2018)
Polska w 1989 roku należała do najbiedniejszych krajów Europy. Socjalistyczna gospodarka pozostawała w praktycznej izolacji od zagranicy, a otwarcie jej na konkurencję zagraniczną ujawniło niską konkurencyjność państwowych przedsiębiorstw. Konieczna realokacja czynników pracy i kapitału po 45 latach socjalizmu, podobnie jak w innych krajach, które przeprowadziły transformację do gospodarki rynkowej, wiązała się w Polsce z gwałtownym spadkiem produkcji. W efekcie jednak zbudowano podstawy przyszłego wzrostu. Polska po 1989 roku nie próbowała już doganiać Zachodu poprzez kierowaną przez państwo industrializację – tym razem postawiliśmy na upodobnienie się do Zachodu – budując rynek, otwierając na świat i reformując państwo. Realizację tego modelu ułatwiła podpisana w 1991 roku umowa stowarzyszeniowa z Unią Europejską zwiększając wiarygodność Polski w oczach inwestorów zagranicznych. Napływ zagranicznych inwestycji oraz związany z nim transfer wiedzy technicznej i organizacyjnej, umożliwił rozwój oparty o wzrost produktywności gospodarki bez konieczności ograniczania krajowej konsumpcji na rzecz inwestycji.
Przeczytaj na ten temat w zewnętrznym materiale (Koryś, 2018)
Unia Europejska jest jednym z niewielu obszarów na świecie, na których zachodzi doganianie gospodarczych liderów przez kraje biedniejsze. Trudno rozdzielić efekty integracji handlowej, napływu inwestycji, przepływu osób i reform instytucji państwa, ale razem ułatwiają przepływ technologii, organizacji pracy i standardów prawnych. To wyraźnie poprawia wzrost produktywności w krajach biedniejszych. Kluczową korzyścią z członkostwa w UE jest dostęp do europejskiego wspólnego rynku. UE wymaga przestrzegania równych reguł gry, które ułatwiają firmom działanie w innych państwach członkowskich, utrudniają politykom ingerencje w gospodarkę, ograniczają siłę monopolistyczną i zwiększają pewność co do przejrzystego stosowania prawa. Nacisk na równe reguły gry powoduje, że na europejskim rynku częściej wygrywają firmy najlepiej realizujące potrzeby konsumentów, a rzadziej powiązane politycznie grupy interesów. Dzięki europejskiemu rynkowi polska gospodarka została na dużą skalę włączona w międzynarodowe łańcuchy wartości i stopniowo w nich awansuje na coraz wyższe pozycje. Przykładem może być zajęcie miejsc firm z południa UE w szeregu obszarów przez firmy polskie, kiedy gospodarki ich krajów pogrążyły się w kryzysie zadłużeniowym.
Przeczytaj na ten temat w zewnętrznym materiale (Morawski, 2019)Fundacja Forum Obywatelskiego Rozwoju została założona w 2007 roku przez Leszka Balcerowicza. Zajmuje się analizowaniem większości obszarów polityki gospodarczej i prawa oraz tworzeniem rekomendacji dla rządzących i dla opinii publicznej. Przygotowuje autorskie raporty i analizy dotyczące polityki gospodarczej w Polsce.
Misją FOR jest zwiększanie w społeczeństwie aktywnego poparcia dla szerokiego zakresu indywidualnych wolności (w tym zwłaszcza wolności gospodarczej) oraz dla podnoszenia poziomu praworządności w państwie.
Numer konta (PLN): 16 1090 1883 0000 0001 2188 2721 (Santander Bank Polska)
Numer konta (EUR): 02 1090 1883 0000 0001 0689 0653
Numer konta (USD): 63 1090 1883 0000 0001 0689 4114
Numer konta (GBP): 44 1090 1883 0000 0001 0689 0673
Odbiorca: Fundacja Forum Obywatelskiego Rozwoju – FOR
Adres odbiorcy: ul. Ignacego Krasickiego 9A, 02-628 Warszawa
Forum Obywatelskiego Rozwoju
ul. Ignacego Krasickiego 9A
02-628 Warszawa
tel. +48 22 628 85 11
e-mail: [email protected]
www.FOR.org.pl